O «Φοίνικας» ξαναγεννιέται

Αγγελιοφόρος, 19/08/2008

Τα λουτρά «Φοίνικας» ξαναγεννιούνται από τη στάχτη τους: την αχρησία και την παρακμή στην οποία είχε περιπέσει εδώ και 30 χρόνια περίπου το ηλικίας 500 ετών μνημείο στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.

Αυτόν τον καιρό πραγματοποιείται σειρά επισκευαστικών εργασιών στο οθωμανικό μνημείο, που βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Π. Καρατζά, Κάλβου και Πηνειού, νοτιοανατολικά του ναού των Αγίων Αποστόλων, στην περιοχή βόρεια της πλατείας Βαρδαρίου, προκειμένου να ανοίξουν και πάλι οι πόρτες του τον ερχόμενο Oκτώβριο ή Νοέμβριο. Στη νέα περίοδο της λειτουργίας του, το Πασά Χαμάμ ή λουτρά «Φοίνικας» θα έχει νέα χρήση. Θα αποτελέσει το χώρο αποθήκευσης και συντήρησης των κινητών ευρημάτων που θα φέρει στο φως η ανασκαφή στο πλαίσιο της διάνοιξης της γραμμής του μετρό Θεσσαλονίκης.

Από την «Αττικό Μετρό»

Oι εργασίες πραγματοποιούνται με χρηματοδότηση της εταιρίας «Αττικό Μετρό» και υπό την επίβλεψη αρχαιολόγων της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων μετά από έγκριση του Τοπικού Συμβουλίου Μνημείων. Oπως εξηγούν αρχαιολόγοι της 9ης ΕΒΑ, πρόκειται για ήπιες επεμβάσεις που στόχο έχουν την ανάδειξη και συντήρηση του μνημείου, το οποίο βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση, είναι όμως παραμελημένο. Μεταξύ άλλων γίνεται επισκευή της στέγης, καθαιρούνται τοιχοποιίες των νεότερων χρόνων που είχαν αλλοιώσει το εσωτερικό του κτίσματος και αφαιρούνται οι κακοφτιαγμένες και αντιαισθητικές ηλεκτρολογικές και υδραυλικές εγκαταστάσεις της ίδιας περιόδου, άχρηστες πια σήμερα.

Το κτίσμα κρίθηκε ότι προσφέρεται για να γίνει χώρος αποθήκευσης και συντήρησης των ευρημάτων του μετρό, καθώς βρίσκεται πολύ κοντά στους σταθμούς αρμοδιότητας της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (Πλατεία Δημοκρατίας, Βενιζέλου και Αγίας Σοφίας), ενώ ο ευπρεπισμός του αναμένεται να συμβάλει και στην αναβάθμιση μιας παραμελημένης γειτονιάς στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.

Μνημείο 500 ετών

Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, το Πασά Χαμάμ, γνωστό ως λουτρά «Φοίνιξ», χτίστηκε τη δεκαετία 1520 - 1530 από τον Τσεζερή Ζαντέ Κοτζά Κασίμ πασά, που είχε διοριστεί διοικητής της Θεσσαλονίκης από το σουλτάνο Σουλεϊμάν Α' (την ίδια εποχή μετατράπηκε σε τζαμί η γειτονική εκκλησία των Αγίων Αποστόλων). Λειτουργούσε ως δημόσιο λουτρό για άνδρες και γυναίκες, ώς το 1981, εποχή κατά την οποία κρίθηκε επικίνδυνο λόγω των ζημιών του σεισμού του 1978.

Το κτίριο αποτελείται από δύο τμήματα: το αρχικό κτίσμα ήταν μονό λουτρό, αλλά αργότερα μετατράπηκε σε διπλό, αφού έγιναν επεκτάσεις. Το παλαιό τμήμα χρησιμοποιούνταν από τις γυναίκες, ενώ το νεότερο από τους άντρες. Το βασικό κτίσμα του λουτρού είναι σκεπασμένο με θόλο που στηρίζεται σε οκτάγωνο τύμπανο, το οποίο επικάθεται στους τοίχους του κτιρίου. Η θύρα, που στο πάνω τμήμα της φέρει ελαφρύ τόξο, περιβάλλεται από πέτρινο κυμάτιο. Στο σημείο άνωθεν της θύρας βρισκόταν εντοιχισμένη η κτητορική επιγραφή. Εκτός από τα αρχικά του παράθυρα υπάρχουν στους τοίχους του και μεταγενέστερα ανοίγματα, ακανόνιστα τοποθετημένα. Το κτίριο παρουσιάζει επιμελημένη τοιχοδομία και στο γείσο της στέγης καθώς και σ' αυτό του τρούλου διασώζεται διακοσμητική ταινία κατασκευασμένη με τούβλα.

Αλλα λουτρά της οθωμανικής περιόδου στη Θεσσαλονίκη είναι το Γιαχουντί Χαμάμ στη συμβολή των οδών Φραγκίνη και Βασιλέως Ηρακλείου, στα Λουλουδάδικα, το Χαμάμ Μπέη (λουτρά «Παράδεισος» στην Εγνατία, καθώς και το Γενή Χαμάμ επί της οδού Κασσάνδρου και Αγίου Νικολάου, βόρεια του ναού του Αγίου Δημητρίου (σημερινή «Αίγλη»).