Αναδύεται η προβυζαντινή Θεσσαλονίκη

Μακεδονία, 13/03/2010

Βασιλική των παλαιοχριστιανικών χρόνων έφεραν στο φως οι ανασκαφές του μετρό. Το... Μέγαρο Μαξίμου της Βεργίνας. Ιδιότυπες ταφές στην Τούμπα το 1200 π.Χ. Της Έλσας Σπυριδοπούλου elsaspi@gmail.com Εβδομήντα τάφους, μια βασιλική των παλαιοχριστιανικών χρόνων, ένα υπόγειο κτίσμα άγνωστης χρήσης, αλλά και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του 20ού αιώνα έφερε στο φως η ανασκαφή της 16ης Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (ΕΠΚΑ) στο πλαίσιο κατασκευής του μετρό Θεσσαλονίκης. Κατά το 2009 οι ανασκαφές σε έξι σταθμούς κύλησαν με αργούς ρυθμούς. Σύμφωνα με όσα ανακοίνωσε η προϊσταμένη της 16ης ΕΠΚΑ Λίλιαν Αχειλαρά στο 23ο Συνέδριο για το Αρχαιολογικό Έργο σε Μακεδονία και Θράκη (ολοκληρώνεται σήμερα στην παλιά Φιλοσοφική σχολή του ΑΠΘ): - Στο σταθμό του Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού η έρευνα συνεχίστηκε σε έκταση 1.260 τ.μ., στο ανατολικό τμήμα του επίσταθμου. Αποκαλύφθηκαν 15 τάφοι του δυτικού νεκροταφείου που χρονολογούνται στους ελληνιστικούς και ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους, δύο από τους οποίους ήταν κτερισμένοι με πήλινα και μετάλλινα αγγεία, νομίσματα, κοσμήματα κ.ά. Ανάμεσα στους τάφους διερχόταν χείμαρρος, ο οποίος οριοθετούνταν από δύο παράλληλους μεταξύ τους τοίχους. - Στο σταθμό Σιντριβανίου η έρευνα στο εσωτερικό του σταθμού, σε έκταση 1.500 τ.μ., έχει αποκαλύψει μέχρι σήμερα τάφους του ανατολικού νεκροταφείου Θεσσαλονίκης, αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και μια extra muros βασιλική των παλαιοχριστιανικών χρόνων, οικοδομημένη πάνω σε κατάλοιπα ρωμαϊκού κτίσματος. - Στη διασταύρωση τροχιογραμμών στο σταθμό Σιντριβανίου, στο ΒΔ τμήμα του χώρου που προβλέπεται να καταλάβουν οι εγκαταστάσεις αλλαγής τροχιογραμμών, άρχισε συμπληρωματική ανασκαφική έρευνα, σε έκταση 120 τ.μ. Μέχρι στιγμής έχουν έρθει στο φως 35 ακτέριστοι τάφοι του ανατολικού νεκροταφείου της αρχαίας Θεσσαλονίκης. - Στο σταθμό Πανεπιστήμιο η ανασκαφή στο δυτικό τμήμα του σταθμού αποκάλυψε κτίσμα ορθογώνιας κάτοψης και περιμετρικά του τμήμα πηγαδιού και λιθοσωρούς. Τα ανασκαφικά δεδομένα έδειξαν ότι το κτίσμα ήταν υπόγειο, δεν έδωσαν όμως στοιχεία για τη χρήση του. - Στο σταθμό Φλέμιγκ πραγματοποιήθηκαν εκσκαφικές εργασίες στο πλαίσιο των εργασιών μετατόπισης των δικτύων κοινής ωφέλειας, οι οποίες έφεραν στο φως, εκτός από ευρήματα της νεότερης και σύγχρονης εποχής (20ού αιώνα), 17 τάφους της ρωμαϊκής εποχής και σποραδικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα. Επίσης, τεκμηριώθηκε ανασκαφικά η διέλευση χειμάρρου από την περιοχή κατά την αρχαιότητα. - Τέλος στο σταθμό Αναλήψεως παρακολουθούνται εκσκαφικές εργασίες, από τις οποίες μέχρι στιγμής έχουν προκύψει αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του 20ού αιώνα. Το έργο της 9ης ΕΒΑ Ανασκαφές στο πλαίσιο των εργασιών του μετρό πραγματοποιεί και η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (ΕΒΑ). Σύμφωνα με την προϊσταμένη Μελίνα Παϊσίδου, από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα είναι 624 νομίσματα παλαιοχριστιανικής εποχής που βρέθηκαν στο σταθμό Αγίας Σοφίας, ένα κτίριο με δύο χώρους που εντοπίστηκε στο σταθμό Βενιζέλου (“χρησιμοποιείται συνέχεια από τον 15ο μέχρι τον 18ο αιώνα, βρίσκεται ακριβώς στη διασταύρωση των δρόμων απέναντι από το Αλκαζάρ και το Μπεζεστένι και πρέπει να είχε κάποια ανάλογη λειτουργία”), ενώ μπροστά από το ξενοδοχείο "Capsis", όπου είναι η διακλάδωση προς Σταυρούπολη, “βρίσκουμε κυρίως τάφους. Στο ίδιο σημείο βρέθηκε και ένα σημαντικό παλαιοχριστιανικό κτίριο, το οποίο πιθανώς μαζί με το νεκροταφείο να ήταν κάποιο μοναστήρι ή μαρτύριο (ναός και τάφοι αφιερωμένοι σε κάποιο άγιο που μαρτύρησε) εκτός των τειχών”.    Το Μέγαρο Μαξίμου της... Βεργίνας Τον 1ο αιώνα μ.Χ. ένα τρομακτικό φυσικό φαινόμενο ταρακούνησε το εξαιρετικά δυνατό και καλοθεμελιωμένο ανάκτορο των Αιγών. “Μια ισχυρή κατολίσθηση ήταν η αιτία οι κάτοικοι να φύγουν εσπευσμένα, χωρίς να πάρουν πολλά πράγματα μαζί τους. Δεν γύρισαν ποτέ”. Τα νεότερα δεδομένα που παρουσίασε στο συνέδριο η επικεφαλής της ανασκαφής στο ανάκτορο των Αιγών Αγγελική Κοτταρίδη είναι εντυπωσιακά. "Οι κάτοικοι των Αιγών βρήκαν καταφύγιο στον κάμπο βορειανατολικά από το νεκροταφείο των τύμβων, όπου βρίσκεται ο υστερορωμαϊκός και ο παλαιοχριστιανικός οικισμός", συμπλήρωσε. Εντυπωσιακά είναι και τα στοιχεία για τη χρήση του ανακτόρου. “Ο βασιλιάς Φίλιππος χρειαζόταν ένα ανάκτορο που να συνδυάζει τη λειτουργία της πολιτικής αγοράς και της ιερής ακρόπολης μιας δημοκρατικής πολιτείας.  Έτσι γεννήθηκε η ιδέα του ανακτόρου των Αιγών, το οποίο με σημερινούς όρους είναι ένα κτίριο όπου συγκεράζονται οι λειτουργίες της Βουλής, του Αρείου Πάγου, του Πενταγώνου και βέβαια του Μεγάρου Μαξίμου!” ανέφερε χαρακτηριστικά η αρχαιολόγος. Οι εργασίες που έγιναν στον χώρο την περίοδο 2007-2009 (με συνολική χρηματοδότηση 3.400.000 ευρώ) φανέρωσαν μεταξύ άλλων ότι ο αρχιτέκτονας του ανακτόρου του Φιλίππου ευθύς εξαρχής προέβλεψε την κατασκευή ενός συμπληρωματικού, αυτοτελούς και ουσιαστικά αυτόνομου προσκτίσματος με εμβαδόν 1.714 τ.μ., που κρυμμένο ανάμεσα στο τείχος και στο κυρίως κτίριο, ουσιαστικά αόρατο, προοριζόταν να περιλάβει όλες εκείνες τις απαραίτητες για την υποστήριξη της λειτουργίας του ανακτόρου χρήσεις που ωστόσο θα υποβάθμιζαν τη μεγαλοπρέπεια και τον επίσημο χαρακτήρα του οικοδομήματος.  Έτσι, εκτός από τη μεγαλοπρέπεια του χώρου, το ανάκτορο του Φιλίππου ήταν ένα κτίριο με προφανώς δημόσιο χαρακτήρα, που ουσιαστικά ήταν πέρα και πάνω από τον χαρακτηρισμό οίκος. Τοπικές κεραμικές ομάδες Μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Χαλκιδικής κατά τη διάρκεια των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων ήταν η Μένδη, διάσημη για πολλούς αιώνες όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά στα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου για το κρασί της. Επί χρόνια υπήρχε η πεποίθηση ότι στη Μένδη εισάγονταν διαχρονικά ευβοϊκή κεραμική, τουλάχιστον από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού ώς το τέλος της Εποχής του Σιδήρου. Σύμφωνα όμως με την ανακοίνωση του Στέφανου Γιματζίδη και της Ηλέκτρας Αναγνωστοπούλου-Χατζηπολυχρόνη (σήμερα στις 10.15 π.μ.), “οι έρευνες φανερώνουν σε μια έκταση περίπου 850 τ.μ. νεότερα στοιχεία για τις πρωιμότερες φάσης κατοίκησης της περιοχής”. Στον χώρο βρέθηκε ένα μεγάλο εργαστηριακό συγκρότημα με κλιβάνους, κυρίως της κλασικής και ελληνιστικής περιόδου, όπου παράγονταν μεταξύ άλλων οι διάσημοι για τη διάδοσή τους αμφορείς εμπορίας του περίφημου κρασιού της Μένδης. Κάτω από τα δάπεδα των κλασικών και ελληνιστικών εργαστηρίων και αμέσως κάτω από ένα στρώμα διαλυμένων πλιθιών, εντοπίστηκε ένα παχύ στρώμα άμμου από την παραλία την αρχαίας Μένδης. Μεταξύ των σημαντικότερων ευρημάτων σε αυτό ήταν μια καμπύλη σειρά από κάθετα μπηγμένες στην άμμο λίθινες πλάκες και ένας μεγάλος γεωμετρικός αμφορέας. Και τα δύο ευρήματα πρέπει να είχαν ταφική χρήση, μολονότι σε κανένα από τα δύο δεν βρέθηκαν ανθρώπινα λείψανα. Όλα τα όστρακα που βρέθηκαν στον χώρο, συμπεριλαμβανομένου του μοναδικού οστράκου από αγγείο μυκηναϊκού τύπου, ανήκουν σε τοπικές μακεδονικές κεραμικές ομάδες. “Ούτε ένα όστρακο δεν μπορεί να αποδοθεί σε εισαγμένο από την κεντρική ή νότια Ελλάδα αγγείο”, τονίζεται στην ανακοίνωση.  Έτσι, αυτή η διαπίστωση αναιρεί την πεποίθηση ότι στη Μένδη εισαγόταν διαχρονικά ευβοϊκή κεραμική. Εξάλλου, όπως αναφέρουν οι δύο αρχαιολόγοι, “η διάδοση της μίας ή της άλλης κατηγορίας κεραμικής δεν συνεπάγεται -τουλάχιστον χωρίς τη συνδρομή άλλων στοιχείων- μετακίνηση πληθυσμού”.   Ιδιότυπες ταφές στην Τούμπα Οι κάτοικοι του προϊστορικού οικισμού της Τούμπας (1200 π.Χ.) δεν έθαβαν τους νεκρούς τους σε οργανωμένα νεκροταφεία, αλλά συχνά προτιμούσαν να τους θάβουν κοντά στα σπίτια. Για τη μεταχείριση των νεκρών δεν υπήρχε συστηματικά οργανωμένο τελετουργικό τυπικό, αλλά η ηλικία και το φύλο φαίνεται πως αποτελούσαν καθοριστικούς παράγοντες για κάποιες όψεις της ταφικής τελετουργίας. Τα στοιχεία αυτά παρουσίασε στο συνέδριο ο καθηγητής Στέλιος Ανδρέου. Όπως ανέφερε, “φέτος βρήκαμε μεγάλο αριθμό ταφών στις αυλές και τους δρόμους του οικισμού.  Έτσι μαζί με παλιότερα ευρήματα η Τούμπα Θεσσαλονίκης αριθμεί περίπου 17 ταφές. Το σύνολο αυτό είναι μοναδικό για την περίοδο της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στην Κεντρική Μακεδονία και το μόνο που μας δίνει κάποιες πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο οι κάτοικοι μεταχειρίζονταν τους νεκρούς τους αυτή την εποχή”. Οι διαφορές στη στάση των νεαρών νηπίων (θάβονταν σε συνεσταλμένη στάση, ενώ όλοι οι υπόλοιποι σε εκτεταμένη ύπτια) θα μπορούσαν να ερμηνευτούν ως ενδείξεις άρνησης της κοινότητας να μεταχειριστεί κάποια άτομα με τον ίδιο τρόπο που μεταχειριζόταν τον υπόλοιπο πληθυσμό (όπως σήμερα η εκκλησία αρνείται την ταφή στα αβάπτιστα μωρά). Διαπιστώθηκε επίσης ότι κατά πάσα πιθανότητα ήταν διαφορετικός ο τρόπος με τον οποίο τοποθετούνταν τα χέρια στους νεκρούς άνδρες και στις νεκρές γυναίκες, αλλά και ότι μόνο τα ενήλικα άτομα ή τα νεαρά άτομα που βρίσκονταν σε παραγωγική ηλικία, όπως μια νεαρή γυναίκα μεταξύ 15 και 18 ετών, συνοδεύονταν από κάποια αντικείμενα και αγγεία που περιείχαν αρώματα και αρωματικές αλοιφές, με τις οποίες μάλλον αλείφονταν και τα σώματα των νεκρών. Ανάμεσα στα ευρήματα και η μοναδική ταφή που ο νεκρός είχε τοποθετηθεί μπρούμυτα. Πρόκειται για ένα επτάχρονο παιδί, το οποίο έπασχε από οστεοχόνδρωμα (καλοήθη όγκο) στο δεξί βραχιόνιο περίπου στο ύψος του ώμου.