Η ρωμαϊκή τρίλιζα κάτω από τη Θεσσαλονίκη

tanea.gr,23/08/2012

Φαντάζεστε έναν δρόμο φαρδύ (πλάτους 10 και πλέον μέτρων), στρωμένο με χοντρές, βαριές μαρμάρινες πλάκες, οριοθετημένο με μαρμάρινα κράσπεδα και κιονοστοιχίες, και στον δρόμο αυτόν να κινούνται άμαξες και πεζοί και ζώα και στρατιώτες και αυτοκράτορες και…

Και σε μια γωνιά του δρόμου - του όχι και τόσο πολυσύχναστου παρά το… «maximus» του χαρακτήρα του - να είναι χαραγμένη, σχεδόν φιλοτεχνημένη, μια τεράστια «τρίλιζα»; Ναι, το γνωστό παιχνίδι που παίζεται ακόμη και σήμερα. Και… τρίλιζα να παίζουν καταμεσής του δρόμου ρωμαίοι στρατιώτες και εκατόνταρχοι;

Η υπερμεγέθης τρίλιζα της decumanus maximus (πρόγονος της σημερινής Εγνατίας οδού) εντοπίστηκε στο ύψος της σημερινής οδού Αγίας Σοφίας, λίγα μόλις μέτρα κάτω από το οδόστρωμα της πολύπαθης - και από τις εργασίες διάνοιξης του μετρό - Εγνατίας οδού και έχει διάμετρο περί τα δύο μέτρα.

Οι αρχαιολόγοι που εργάζονται στο πλαίσιο των ανασκαφών για τη διάνοιξη της σήραγγας του μετρό δεν κατέληξαν στην ακριβή χρονολόγηση του εντυπωσιακού ευρήματος, καθώς η οδός στην οποία εντοπίστηκε φέρεται να «χαράχθηκε» μετά τον 3ο μ.Χ. αιώνα και διατηρήθηκε τουλάχιστον για τρεις αιώνες αργότερα (ως και τον 6ο μ.Χ.).

Πρόκειται για ρωμαϊκού χαρακτήρα μνημειακή οδό (decumanus είναι ο λατινικός όρος που αφορούσε μεγάλες οδούς ρωμαϊκών πόλεων που ήταν προσανατολισμένες από τα ανατολικά προς τα δυτικά και συνήθως κοσμούνταν στην αρχή και στο τέλος του από πλατείες). Η αποκάλυψη των ανασκαφών αφορά τμήμα της οδού μήκους 82,5 και πλάτους 10 μέτρων.

Η «γέννηση» της οδού ανάγεται στον 3ο π.Χ. αιώνα - εποχή ίδρυσης της πόλης από τον βασιλιά Κάσσανδρο. Τα ίχνη του αρχαίου μακεδονικού δρόμου βρίσκονται περί τα δύο μέτρα κάτω από τον λιθόστρωτο και εμφανώς ευρύτερο και πολυτελέστερο ρωμαϊκό δρόμο που «χτίστηκε» πάνω του περί τον 3ο μ.Χ. αιώνα.

Επί τέσσερις και πλέον αιώνες ο δρόμος, που επαναχαράσσεται με το ιπποδάμειο σύστημα πολεοδομίας, μετατρέπεται σε βασική οδική αρτηρία της πόλης.

Η decumanus maximus της Θεσσαλονίκης είναι στρωμένη με μαρμάρινες πλάκες πάχους 15 εκατοστών και οριοθετείται με μαρμάρινα κράσπεδα πλάτους 4,7 μέτρων. Στο νότιο τμήμα της (το βόρειο δεν ανασκάφηκε καθώς «εφάπτεται των ορίων του σκάμματος του σταθμού) σώζονται τα ερείπια κτιρίων ενώ ανάμεσα στον δρόμο και στα κτίρια παρεμβαλλόταν, όπως και σήμερα συμβαίνει στις πόλεις, πυκνό δίκτυο κτιστών πήλινων και μολύβδινων αγωγών, που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες ύδρευσης και αποχέτευσης. Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι οι άψογα μονωμένοι αγωγοί ύδρευσης περνούσαν μέσα από αυτούς της αποχέτευσης χωρίς ποτέ να σημειωθούν διαρροές. Ο δρόμος αλλάζει μορφή (πλάτος, μήκος, χρήση) ανά τους αιώνες. Η Ρωμαϊκή οδός, μετά τους σεισμούς του 620 μ.Χ. και την καταστροφή πολλών μνημείων της πόλης, «στενεύει», στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας γίνεται και πάλι μονοπάτι, τον 19ο αιώνα στρώνεται με ιταλικούς κυβόλιθους και πάνω του στρώνονται οι γραμμές του τραμ που περνά και αυτό κάτω από την αψίδα του Γαλέριου, όπως φαίνεται σε φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης των αρχών του προηγούμενου (20ού) αιώνα.

Η ανασκαφή έγινε στο πλαίσιο των αρχαιολογικών εργασιών που γίνονται και από την 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων παράλληλα με τις εργασίες για τη διάνοιξη του μετρό της Θεσσαλονίκης. Στη διάρκεια της ίδιας ανασκαφής (αρμοδιότητας της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων) που άρχισε το 2007 και συνεχίζεται αποκαλύφθηκε πλήθος κινητών ευρημάτων (κοσμήματα, χριστιανικά σύμβολα και εκκλησιαστικά σκεύη, εργαλεία κ.ά. της βυζαντινής Θεσσαλονίκης) και εκατοντάδες χρυσά και χάλκινα νομίσματα.