Θεσσαλονίκη: Στο φως οι θησαυροί της πόλης

Αγγελιοφόρος, 29/01/2012

Ένας πολύτιμος θησαυρός που έκρυβε στα έγκατά της η μακεδονική γη αποκαλύπτεται, χάρη στις μεθοδικές αρχαιολογικές ανασκαφές που εκτελούνται στο πλαίσιο της κατασκευής του μετρό της Θεσσαλονίκης. Χρυσά στεφάνια, εδώλια και χιλιάδες αντικείμενα καθημερινής χρήσης, μέχρι και ολόκληροι ναοί, απομεινάρια της λαμπρής, μακραίωνης ιστορίας της Θεσσαλονίκης, έρχονται στο φως. Οι ανασκαφές ολοκληρώνονται μέχρι το τέλος της χρονιάς, αφήνοντας πίσω τους χιλιάδες «ψηφίδες» των πολιτισμών που άκμασαν στην πόλη...

Αυτό που αποκαλύπτουν οι αρχαιολόγοι είναι μία πόλη παλίμψηστο, δηλαδή μία πόλη με συνεχή ευρήματα και συνεχείς φάσεις κατοίκησης από τον 4ο αιώνα π.Χ., οπότε και ιδρύεται η Θεσσαλονίκη, μέχρι σήμερα!

«Στο Βυζάντιο η Θεσσαλονίκη είχε χαρακτηριστεί ως η δεύτερη βασιλεύουσα πόλη, ακριβώς λόγω της εξαιρετικά σημαντικής ιστορικής θέσης της για την περιοχή». Αυτά τόνισε, μεταξύ άλλων, η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, μιλώντας στη Διαρκή Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων της Βουλής, εν όψει της υπογραφής συμπληρωματικής σύμβασης για την εκτέλεση αρχαιολογικών εργασιών.

«Σε επίπεδο εμβαδού οι σταθμοί στους οποίους κυρίως γίνονται οι αρχαιολογικές έρευνες είναι της τάξεως των 17.000 τ.μ. Επί της ουσίας, μιλώντας για εμβαδόν ανασκαφών, μιλάμε για περίπου 28.000 τ.μ.», διευκρίνισε η κ. Μενδώνη.

Ρωμαϊκή περίοδος

Συνεχίζοντας την εξιστόρηση η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού είπε ότι η ακμάζουσα πόλη της Θεσσαλονίκης, ιδιαίτερα στη ρωμαϊκή περίοδο και στα βυζαντινά χρόνια, όπως αποκαλύπτεται από τις ανασκαφές του μετρό, ήταν περίπου όπως είναι σήμερα η οδός Εγνατία, με πυκνή δόμηση εκατέρωθεν.

«Σας θυμίζω αυτό που ίσως ξέρετε και από τα μυθιστορήματα, τη λεωφόρο των Βυζαντινών. Είναι η παλιά Εγνατία, η ρωμαϊκή Εγνατία, έτσι όπως αποκαλύπτεται, δηλαδή η μαρμαρόστρωτη οδός, η οποία διατρέχει την πόλη ακριβώς στο σημείο που περνάει και το μετρό. Θέλω να πω επίσης ότι ειδικά η βυζαντινή Θεσσαλονίκη, σε αντίθεση με άλλες σύγχρονες για την εποχή της πόλεις, της μεσαιωνικής Ευρώπης, έχει ένα αποχετευτικό σύστημα το οποίο δεν υπάρχει σε καμία άλλη μεσαιωνική πόλη. Ενα μεγάλο μέρος του πολιτισμού κρίνεται από το πού καταλήγουν τα σκουπίδια και τα απορρίμματα μιας πόλης. Αυτό δηλώνει το επίπεδο της βυζαντινής Θεσσαλονίκης με ένα μοναδικό αποχετευτικό σύστημα, το οποίο και αυτό αποκαλύπτεται», υπογράμμισε η κ. Μενδώνη.

Χιλιάδες ευρήματα

Από τους σταθμούς του μετρό όπου εξελίσσονται οι ανασκαφές, σε δύο βασικούς, της Αγίας Σοφίας και της Βενιζέλου, που βρίσκονται μέσα στο ιστορικό κέντρο της πόλης, έχει ολοκληρωθεί η ανασκαφή μέχρι το επίπεδο της βυζαντινής περιόδου και τώρα ξεκινούν οι ανασκαφές στα βαθύτερα στρώματα. Αυτά τα οποία έχουν ήδη αποκαλυφθεί είναι περίπου 2.500 τετραγωνικά μέτρα αρχαίων κτιρίων!

Δεν είναι όμως μόνον τα κτίρια, καθώς υπάρχει σημαντικότατη συγκομιδή και σε κινητά ευρήματα, τα οποία θα πρέπει να συντηρηθούν. Οπως είπε η κ. Μενδώνη, τα κινητά ευρήματα ανέρχονται σήμερα σε 28.225 και ανάμεσά τους είναι περίπου 5.000 αγγεία, περισσότερα από 5.000 γυάλινα ευρήματα, πάνω από 1.500 κοσμήματα, περισσότερες από 130 επιγραφές, και περισσότερα από 400 ειδώλια. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται και οκτώ χρυσά στεφάνια, αντίστοιχα με τα στεφάνια από τις ανασκαφές της Βεργίνας και των Αιγών.

Νεκροταφεία

«Ειδικά στους σταθμούς της Δημοκρατίας και του Σιντριβανίου και στη διασταύρωση Σιντριβάνι και Φλέμινγκ, έχουμε εξαιρετικά εκτεταμένα νεκροταφεία από την ελληνιστική περίοδο και μετά. Μιλάμε για περίπου για 3.000 τάφους όλων των κατηγοριών», περιέγραψε η κ. Μενδώνη.

Μίλησε και για τη βασιλική παλαιοχριστιανική που έχει αποκαλυφθεί στο σταθμό του Σιντριβανίου, η οποία ανάγκασε τις αρχαιολογικές υπηρεσίες, σε συνεργασία με την «Αττικό Μετρό ΑΕ», να αλλάξουν τη μελέτη του σταθμού. Οπως επισήμανε, πρόκειται για μία από τις παλαιότερες μαρτυρίες, εξαιρετικά σημαντική, με ψηφιδωτά, από τις παλαιότερες μαρτυρίες χριστιανικής λατρείας στον ελλαδικό χώρο. «Οπως καταλαβαίνετε, μια τέτοια βασιλική, τόσο πολύ σημαντική, δεν μπορούσε παρά να τύχει αν μη τι άλλο της μεταχείρισης να διατηρηθεί σε κατάχωση. Να αφαιρεθούν αυτά που πρέπει να αφαιρεθούν από τα καλλιτεχνήματά της, εννοώ τα ψηφιδωτά, μαρμαροθετήματα κ.λπ., αλλά η ίδια να διατηρηθεί σε κατάχωση, πράγμα που σήμαινε την αλλαγή της μελέτης για το συγκεκριμένο σταθμό, άρα ένα επιπλέον κόστος για το μετρό», υπογράμμισε η κ. Μενδώνη.

Αποσπάσεις

Αναφορά έγινε και στις αποσπάσεις των μνημείων. «Υπάρχουν μνημεία τα οποία δεν μπορούν να χαθούν, να αφανιστούν. Επομένως, ακολουθώντας τις διατάξεις του αρχαιολογικού νόμου και χάριν του δημόσιου συμφέροντος, αφού υπάρξουν όλες εκείνες οι τεκμηριώσεις που απαιτούνται για την ιστορική και αρχαιολογική έρευνα, τα μνημεία αυτά θα αποσπαστούν, συνέβη αυτό και στην Αθήνα, και ένα μεγάλο μέρος αυτών θα κοσμήσουν τους σταθμούς όταν θα διαμορφωθούν στη Θεσσαλονίκη», είπε η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού, ενώ αναφερόμενη στο κόστος που απαιτείται για τη συντήρηση και φύλαξη των χιλιάδων κινητών ευρημάτων, τα οποία αναμένεται ότι θα αυξηθούν, είπε ότι είναι πάρα πολύ μεγάλο.

«Αρκεί να σας πω ότι τα Λουτρά του Φοίνικα, ένα μνημείο το οποίο διαμορφώθηκε σε χώρους συντήρησης, κόστισε περίπου 200.000 ευρώ ή ότι το ενοίκιο κάποιων αποθηκών που επιβαρύνουν και είναι μέσα στο κόστος των αρχαιολογικών ερευνών, στο Καλοχώρι, ένας πολύ μεγάλος χώρος, γιατί διαφορετικά δεν μπορούν να γίνουν οι απαιτούμενες εργασίες, κοστίζει περίπου 3.000 ευρώ ενοίκιο το μήνα», εξήγησε η κ. Μενδώνη.

Τα χρονοδιαγράμματα

Η ταχύτητα των ανασκαφών δε θα γινόταν να μη θιγεί από την κ. Μενδώνη, που είπε ότι καθιερώθηκαν διπλές βάρδιες, όπου αυτό ήταν εφικτό. Σήμερα το σύνολο των ανασκαφών αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους. Αναλυτικά τα χρονοδιαγράμματα, όπως τα έδωσε ο διευθυντής Εργων Μετρό Θεσσαλονίκης της «Αττικό Μετρό ΑΕ», Γιώργος Κωνσταντινίδης, προβλέπουν ότι οι ανασκαφές στη διακλάδωση του σταθμού Δημοκρατίας θα ολοκληρωθούν τον Ιανουάριο, στο σταθμό Δημοκρατίας το Μάιο, στο σταθμό Βενιζέλου το φθινόπωρο, και στο σταθμό Αγίας Σοφίας, όπου εκτελείται το δυσκολότερο αρχαιολογικό έργο, στο τέλος του 2012.

Τα χρήματα

Νωρίτερα μίλησε ο πρόεδρος της «Αττικό Μετρό ΑΕ», Χρήστος Τσίτουρας, ο οποίος είπε ότι το μετρό της Θεσσαλονίκης αντιμετώπισε στο παρελθόν πολλά προβλήματα, με κυριότερο την αρχαιολογία.

«Η βασική σύμβαση -εδώ είναι η μεγάλη χρονική διολίσθηση- προέβλεπε μόνο 15 εκατ. ευρώ για αρχαιολογικές ανασκαφές, όταν σήμερα με επίσημο έγγραφο από το υπουργείο Πολιτισμού το τελικό ποσό -που είναι μια εκτίμηση πολύ κοντά στην πραγματικότητα- είναι κοντά στα 90 εκατ. ευρώ. Είχε προγραμματιστεί ότι θα είναι περίπου 20 μήνες οι αρχαιολογικές ανασκαφές και θα τελείωναν στα τέλη του 2009, για να είναι εφικτό να παραδοθεί το έργο -μιας και χρειάζονται τρία χρόνια μετά το πέρας των αρχαιολογικών ανασκαφών- το 2012. Τον Οκτώβριο του 2012 είναι η συμβατική υποχρέωση. Φανταστείτε ότι τέλη του 2009 που θα έπρεπε να έχουν τελειώσει όλες οι αρχαιολογικές ανασκαφές, είχε περαιωθεί μόνο το 11,5% και είχαν δαπανηθεί 19 εκατ. ευρώ. Η διολίσθηση των τριών τεσσάρων χρόνων είχε να κάνει μόνο με τις αρχαιολογικές ανασκαφές, δε βάζω άλλα θέματα απαλλοτριώσεων, τεχνικά κτλ. Για να είμαστε πολύ ακριβείς, η αρχαιολογία και τα προβλήματά της στο κέντρο της πόλης, δηλαδή οι 23 αιώνες συνεχούς ιστορίας, έφεραν αυτήν τη διολίσθηση», επισήμανε ο κ. Τσίτουρας.

Ο ίδιος είπε ότι τα 15 εκατ. ευρώ που προβλέπονταν στην αρχική σύμβαση είχαν δαπανηθεί ήδη από τον Ιούλιο του 2009. «Ετσι έπειτα χρησιμοποιήθηκαν πόροι από τα απρόβλεπτα του έργου, που είναι ύψους 81 εκατ. ευρώ. Πήραμε από τα απρόβλεπτα 33 εκατ. ευρώ και μέχρι σήμερα έχουμε δαπανήσει 48 εκατ. ευρώ για αρχαιολογικές εργασίες. Επειδή τα απρόβλεπτα του έργου δεν έφταναν για να περαιωθούν οι εργασίες, σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού -εκτιμώντας το τελικό κόστος που υπολογίστηκε γύρω στα 90 εκατ.- με τη διαχειριστική αρχή, την αρχή πληρωμής, συνεννοηθήκαμε και είπαμε ότι πρέπει να γίνει μια καινούργια σύμβαση, με ένα νέο κονδύλι. Γι' αυτόν το λόγο οδηγηθήκαμε σε αυτήν την επιπρόσθετη, συμπληρωματική σύμβαση», τόνισε ο κ. Τσίτουρας.