Xρυσά στεφάνια στο «νεκροταφείο των φτωχών»

Αγγελιοφόρος, 07/06/2008

Oυδέποτε μέχρι σήμερα είχε βρεθεί χρυσό στεφάνι στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, εύρημα όχι ιδιαίτερα σπάνιο στη Μακεδονία, να που, όμως, η αρχαιολογική σκαπάνη χτύπησε μεμιάς πάνω σε... τέσσερα! Τόσα ήταν τα στεφάνια από φύλλα ελιάς των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων (τέλη 4ου αιώνα π.Χ. - αρχές 3ου) που βρέθηκαν στο εσωτερικό γυναικείου τάφου, στην περιοχή της Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ, στο χώρο όπου διενεργούνται έργα για τη διάνοιξη της γραμμής του μετρό.

Λιτός τάφος

Δύο από τα στεφάνια ήταν τοποθετημένα πάνω από το κεφάλι της νεκρής και τα άλλα δύο κοντά στα πόδια της, στοιχείο ασυνήθιστο που κάνει τα ευρήματα ακόμη πιο εντυπωσιακά, δεδομένου μάλιστα ότι ο τάφος που τα έκρυβε ήταν λιτός, ταπεινός, ένας απλός λάκκος, χωρίς καν σκέπασμα. Είναι ενδεικτικό ότι οι αρχαιολόγοι είχαν χαρακτηρίσει εδώ και χρόνια την περιοχή αυτή, όπου θα διασταυρώνονται οι τροχιογραμμές του μετρό, «μέσου αρχαιολογικού κινδύνου», σε σύγκριση με την περιοχή μεταξύ Ν.Σ. Σταθμού και Σιντριβανίου, που θεωρείται «υψηλού αρχαιολογικού κινδύνου» - από αυτήν προσδοκούν και την πιο εντυπωσιακή αρχαιολογική «σοδειά». Επιπλέον, η προϊσταμένη της ΙΣΤ' Εφορείας Κλασικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, Λίλιαν Αχειλαρά, εκτιμούσε μέχρι πριν από μερικές εβδομάδες ότι στην περιοχή της Βιβλιοθήκης βρισκόταν το φτωχότερο τμήμα του ανατολικού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης, καθώς οι περισσότεροι τάφοι φαίνεται να ανήκαν σε άτομα της κατώτερης κοινωνικής τάξης. Το πρόσφατο εύρημα όμως ανατρέπει αυτές τις εκτιμήσεις.

Αφαντη...

Χτες, πάντως, μετά τη διαρροή της είδησης, η κ. Αχειλαρά ήταν άφαντη, αποφεύγοντας να κάνει οποιαδήποτε ανακοίνωση, ενώ οι συνεργάτες της παρέπεμπαν τους δημοσιογράφους για πληροφορίες στο... υπουργείο Πολιτισμού. Από το ΥΠΠO εκδόθηκε τελικά ένα σύντομο, τυπικό δελτίο Τύπου, εντελώς αναντίστοιχο με τη σπουδαιότητα των ευρημάτων. Την ασυνήθιστη αυτή μυστικότητα διαφύλαξε και η αρχαιολόγος Εύα Γιατρουδάκη, που έχει το γενικό συντονισμό των αρχαιολογικών ανασκαφών για λογαριασμό της κοινοπραξίας που κατασκευάζει το μετρό. Η κ. Γιατρουδάκη αρνήθηκε με τη σειρά της να κάνει οποιαδήποτε δήλωση. Ελλείψει οποιασδήποτε επίσημης δήλωσης, η φημολογία έδινε κι έπαιρνε, κάποιοι μάλιστα έλεγαν ότι τα τρία από τα στεφάνια βρέθηκαν πριν από δύο μέρες, ενώ το ένα πριν από ένα δεκαήμερο!

Το δελτίο Τύπου

Oπως επισημαίνεται στο δελτίο Τύπου, κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών εργασιών στη διασταύρωση τροχιογραμμών του σταθμού Σιντριβάνι εντοπίστηκε λακκοειδής τάφος (Τφ840) ορθογώνιας κάτοψης, χωρίς κάλυψη. Τη νοτιοανατολική γωνία του παραβιάζει και εν μέρει καταστρέφει σύγχρονος, εν λειτουργία, αγωγός αποχέτευσης του κτιρίου της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ.

Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις των αρχαιολόγων, στο εσωτερικό του τάφου ήταν τοποθετημένο ξύλινο φέρετρο, καθώς εντοπίστηκαν αποσαθρωμένα ξύλα. Περιείχε γυναικεία ταφή, με τη νεκρή τοποθετημένη σε ύπτια στάση, με το κρανίο στα βορειοανατολικά και τα χέρια παράλληλα στον κορμό. Η κατάσταση διατήρησης των σκελετικών καταλοίπων είναι άσχημη, με τα οστά εξαιρετικά αποσαθρωμένα. Το ύψος του σωζόμενου σκελετού φτάνει τα 1,12 μ.

Η νεκρή ήταν κτερισμένη με τέσσερα χρυσά στεφάνια, τα οποία αποτελούνται από κυλινδρικό στέλεχος και φύλλα ελιάς, χρυσά ενώτια με ημιπολύτιμους λίθους με τη μορφή κεφαλής σκύλου, χάλκινο νόμισμα, χρυσή δανάκη, χάλκινο κάτοπτρο, δύο πήλινες πυξίδες, ένα χάλκινο και τέσσερα πήλινα αγγεία.

Τα ευρήματα, σύμφωνα με την ανακοίνωση, χρονολογούν την ταφή στους πρώιμους ελληνιστικούς χρόνους.

Το νεκροταφείο

Σε έκταση που υπερβαίνει τα 2.650 τ.μ. νοτίως της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του πανεπιστημίου, στο χώρο που προβλέπεται να καταλάβουν οι εγκαταστάσεις αλλαγής τροχιογραμμών του μετρό, έχουν εντοπιστεί τους τελευταίους μήνες περισσότεροι από 800 τάφοι, οι οποίοι χρονολογούνται στην περίοδο από τους ελληνιστικούς χρόνους ώς τον 4ο μ.Χ. αιώνα.

Στους περισσότερους τάφους δε βρέθηκαν παρά ελάχιστα γυάλινα και πήλινα αγγεία, νομίσματα και μεταλλικά κοσμήματα, «πενιχρά κτερίσματα» σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, και η ΙΣΤ' ΕΠΚΑ είχε εισηγηθεί στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο την αποδόμησή τους.

Από το 2004 οι αρχαιολόγοι έχουν χαρακτηρίσει τους σταθμούς Πανεπιστημίου, Σιντριβανίου, Αγίας Σοφίας, Βενιζέλου και Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού «υψηλού κινδύνου», καθώς τα αρχαιολογικά στρώματα στις περιοχές αυτές φτάνουν σε βάθος 8,8-9,5 μ. και σε κάποιες περιπτώσεις τα 11-13 μ.

Η ανασκαφή στο τμήμα αυτό του ανατολικού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης, στην περιοχή της Βιβλιοθήκης, στο πλαίσιο των εργασιών για τη διάνοιξη της γραμμής του μετρό, υπολογιζόταν μέχρι πρότινος ότι θα ολοκληρωνόταν μέσα στο καλοκαίρι, «εφόσον δεν υπάρχουν εκπλήξεις», όπως έλεγαν οι αρχαιολόγοι.

Η έκπληξη όμως ήρθε και μετά τα νέα ευρήματα εκτιμάται ότι ο χρονικός ορίζοντας ολοκλήρωσης της ανασκαφής θα μετατεθεί, άγνωστο για πόσο.

Τα χρυσά στεφάνια και τα υπόλοιπα κινητά ευρήματα μεταφέρθηκαν και φυλάσσονται στις αποθήκες της ΙΣΤ' Εφορείας, προκειμένου να καθαριστούν και να συντηρηθούν.