Και μετρό και μιζέρια

agelioforos.gr,22/03/2013

ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΧΑΝΙΩΤΗ

Καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας, Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών, Πρίνστον...

Όταν ήμουν μαθητής του δημοτικού άκουγα μια ιστορία που με εντυπωσίαζε και ίσως κέντρισε και το ενδιαφέρον μου για τη σημασία της ιστορικής συνείδησης. Διηγούνταν λοιπόν ότι όταν οι επαναστάτες του ᾿21 πολιορκούσαν την Ακρόπολη και είδαν τους Οθωμανούς να καταστρέφουν κολώνες για να αφαιρέσουν το μολύβι που συνέδεε τους σπόνδυλους και να κατασκευάσουν με αυτό βόλια, τους πρόσφεραν οι ίδιοι το μολύβι για να σώσουν τα «μάρμαρα». Ίσως η αφήγηση αυτή να είναι θρύλος, αλλά ήταν ένας θρύλος πιστευτός στα χρόνια που επινοήθηκε και πιστευτός και στα χρόνια που τον άκουγα πριν από σαράντα τόσα χρόνια. Ερχόμαστε στο σήμερα. Σύμφωνα με μια δημοσκόπηση, μεγάλη πλειοψηφία των Θεσσαλονικιών (55%) θέλει να κατασκευαστεί το μετρό πάση θυσία, όση καταστροφή κι αν συνεπάγεται για αρχαιολογικά μνημεία πρώτης γραμμής. Ίσως η δημοσκόπηση να είναι προϊόν «στημένων» ερωτήσεων – όπως λέγεται, υπάρχουν αλήθειες, ψέματα και δημοσκοπήσεις –, αλλά είναι μια δημοσκόπηση που εύκολα μπορεί να γίνει πιστευτή. Δυστυχώς ανταποκρίνεται σε μια υπαρκτή νοοτροπία, που δεν έχει τη ρίζα της στις συνέπειες της πρόσφατης οικονομικής κρίσης, αλλά στον επί δεκαετίες συντελούμενο αρχιτεκτονικό βιασμό της Θεσσαλονίκης και στην έλλειψη παιδείας και ιστορικής συνείδησης. Αυτό που οι μισοί και πάνω Θεσσαλονικείς δεν κατανοούν είναι ότι ο μαρασμός και η μιζέρια μιας πόλης δεν εξαρτάται από ένα κατασκευαστικό έργο, αλλά από την αγάπη που έχουν οι κάτοικοί της για την πόλη τους, μια αγάπη που υποχρεωτικά περιλαμβάνει και την ιστορία της· εξαρτάται από την τοπική ταυτότητα και την αλληλεγγύη, από το μεράκι, από την καλώς νοούμενη τοπική περηφάνεια. Όταν υπάρχουν αυτά τα στοιχεία, τότε και ένας ξένος αντιμετωπίζει μια πόλη με σεβασμό. Όποιος αμφιβάλλει, ας επισκεφθεί το «ακμαίο» εξάμβλωμα της κρητικής Χερσονήσου.

Φυσικά οι ερωτηθέντες τέθηκαν μπροστά σε ένα δίλημμα – ή το μετρό ή το μνημείο –, που όπως δείχνουν πρόσφατες συζητήσεις είναι ψευδές· φαίνεται ότι υπάρχουν τεχνικές λύσεις για τη συνύπαρξη μετρό και μνημείου. Στο ίδιο δίλημμα τέθηκαν και τα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου που ομόφωνα γνωμοδότησαν υπέρ του «ξηλώματος» της βυζαντινής Μέσης Οδού και των καταλοίπων του οικιστικού της περίγυρου και τη μεταφορά τους στο Στρατόπεδο Παύλου Μελά. Αν στον χώρο που βρέθηκε «ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία», στο στρατόπεδο δεν θα είναι μνημείο της οικιστικής ιστορίας μιας πόλης.

Τα μέλη του ΚΑΣ γνωμοδότησαν χωρίς αυτοψία. Γνωρίζοντας την ακεραιότητα και επιστημονική ποιότητα πολλών μελών του μού είναι αδύνατο να πιστέψω ότι θα ελάμβαναν μια τέτοια βιαστική απόφαση αν είχαν επισκεφθεί τον τόπο. Την ευθύνη για την προφανώς ελλιπή ενημέρωση του ΚΑΣ φέρει η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου. Δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία ότι υπάρχουν πιέσεις για την προώθηση μιας επένδυσης –ανάλογες πιέσεις ίσως εξηγούν την ύποπτη αδιαφορία του διαπλεκόμενου πρωτευουσιάνικου τύπου για το θέμα αυτό. Στις σημερινές συνθήκες κρίσης, με ένα υποβαθμισμένο Υπουργείο Πολιτισμού, μια αποδεκατισμένη Αρχαιολογική Υπηρεσία και με σαφέστατα δείγματα μιας πολιτικής πρόθυμης να θυσιαστούν μνημεία προς όφελος επενδύσεων, η ιστορική ευθύνη του ΚΑΣ είναι να εξαντλήσει όλες τις δυνατότητες για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Επιβάλλεται να τού δοθεί η ευκαιρία να επανεξετάσει την γνωμοδότησή του, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα δεδομένα και τις νέες προτάσεις που έχουν διατυπωθεί. Ίσως η απόφασή του να μην αλλάξει, αλλά αν είναι αποτέλεσμα νηφάλιων και προσεκτικών διαβουλεύσεων, θα είναι αξιόπιστη. Σήμερα δεν είναι.