Ο,τι έρχεται στο φως κινδυνεύει. Ο,τι βρίσκεται μέσα στη γη φυλάσσεται. Το χώμα είναι το πλέον φιλόξενο περιβάλλον για τη διατήρηση των αρχαιοτήτων, όσο και αν αυτό φαίνεται παράξενο, αρκεί βεβαίως να μην ταράξει την ησυχία τους κάποιος... μετροπόντικας. H Θεσσαλονίκη, πόλη με πολιτιστική και ιστορική συνέχεια, που αποδεικνύεται σε κάθε σημείο της με τα πολυάριθμα μνημεία που έχουν έρθει στο φως και ακόμη περισσότερα να βρίσκονται καλά φυλαγμένα στο υπέδαφός της, είναι σήμερα στο κατώφλι μιας σημαντικής εξέλιξης που στοχεύει να αναμοχλεύσει τα χώματά της, να φέρει στην επιφάνεια ό,τι βρίσκεται καλά κρυμμένο, να αναδείξει αλλά και να καταστρέψει. Το μετρό της Θεσσαλονίκης βρίσκεται προ των πυλών. Και το πέρασμά του κάτω από την αρχαία αλλά και τη σύγχρονη πόλη αναμένεται να φέρει νέους αρχαιολογικούς θησαυρούς και να αλλάξει την εικόνα της. Το μετρό της Θεσσαλονίκης μπορεί να αναβαθμίσει την πόλη και να βελτιώσει τη ζωή των κατοίκων της, ταυτόχρονα όμως έχει να αποδώσει σε αυτήν πλήθος μνημείων και αρχαιολογικών ευρημάτων. «Κάθε ανασκαφή είναι και μια καταστροφή» λένε οι μεγάλοι αρχαιολόγοι, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για ανασκαφές που γίνονται σε συγκεκριμένους χρόνους και με το ενδεχόμενο μάλιστα της θυσίας των ευρημάτων για το γενικό καλό. Με βάση την εμπεριστατωμένη μελέτη, την οποία παρήγγειλε η ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ, και παρουσιάζει σήμερα «Το Βήμα» οι κατασκευαστές γνωρίζουν εκ των προτέρων τις περιοχές που είναι υψηλού αρχαιολογικού κινδύνου (και κατ' ακολουθίαν αυτές που είναι μέσου και χαμηλού κινδύνου), άρα γνωρίζουν ποιες ανασκαφικές έρευνες θα είναι χρονοβόρες ώστε να προγραμματισθεί το χρονοδιάγραμμα του τεχνικού έργου. Σε ποιες περιπτώσεις μπορεί να γίνουν εκ των προτέρων τροποποιήσεις στον αρχικό σχεδιασμό για να αποφευχθεί η συνάντηση με σημαντικές αρχαιότητες. Και ακόμη σε περιπτώσεις σύμπτωσης με ήδη αποκαλυφθέντα μνημεία, τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν για την προστασία τους. Μαζί με τις αρχαιότητες μάλιστα έχουν επισημανθεί και πολλά νεοκλασικά κτίρια, τα οποία συμπίπτουν με τη γραμμή και τους σταθμούς του μετρό. H μελέτη ως εκ τούτου προτείνει γεωηλεκτρικές έρευνες για τον εντοπισμό αρχαίων κατασκευών, κυρίως στις περιοχές εντός της αρχαίας πόλης, αλλά και την τοποθέτηση συστήματος ελέγχου μικρομετακινήσεων σε σημαντικά μνημεία εντός της πόλης κάτω από τα οποία θα διέρχεται η γραμμή του μετρό.
Οι σταθμοί και οι αρχαιότητες
Σιδηροδρομικός Σταθμός
Τα βάθη όπου αναμένεται να εντοπισθούν αρχαία κυμαίνονται από 6 ως 6,50 μέτρα. Ο υδροφόρος ορίζοντας βρίσκεται σε βάθος 5,80 μέτρων.
Ο σταθμός θα κατασκευαστεί επί της οδού Μοναστηρίου, ακριβώς απέναντι από την είσοδο του σταθμού των τρένων. Στον ευρύτερο χώρο έχουν καταγραφεί 58 αρχαιολογικές ανασκαφές σε περιοχή που ορίζεται από τις οδούς Κωλέττη, Γιαννιτσών, Προμηθέως, Λαγκαδά, Αγίων Πάντων, Χαλκοκονδύλη, Πλάτωνος, Ελ. Βενιζέλου, Πέραν, Ευξείνου και Αγάθωνος. Ολόκληρη η περιοχή αποτελεί τμήμα του δυτικού νεκροταφείου της αρχαίας πόλης (γνωστού ως νεκροταφείου Βαρδαρίου), όπου έχουν αποκαλυφθεί τάφοι της Ελληνιστικής Εποχής αλλά κυρίως της Ρωμαϊκής και μεταγενέστεροι (κιβωτιόσχημοι, κεραμοσκεπείς, λακκοειδείς, καλυβίτες, καμαροσκεπείς και εγχυτρισμοί), οι οποίοι χρονολογούνται από τον 2ο μ.X. ως τον 8ο μ.X. αι. Επίσης ταφικοί περίβολοι, ένα ταφικό παρεκκλήσι, μια τρίκλιτη βασιλική, κινστέρνες και φρεάτια, κεραμικοί κλίβανοι, ένα κεραμοπλαστείο και άλλα κτιριακά κατάλοιπα.
Πλατεία Δημοκρατίας
Στην περιοχή του σταθμού αναμένεται να βρεθούν αρχαία στα 9 μέτρα. Ο υδροφόρος ορίζοντας εντοπίστηκε στα 4,50 μέτρα.
Ο σταθμός προβλεπόταν αρχικώς να κατασκευαστεί επί της πλατείας Δημοκρατίας μέσα από το αρχαίο τείχος και πάνω στη θέση της Χρυσής Πύλης. Μνημεία πολύ σημαντικά για την ιστορία της πόλης. Ως εκ τούτου έχει αποφασισθεί ήδη η μετακίνησή του εκτός τείχους. Στην περιοχή αυτή πάντως υπήρχε κατά την αρχαιότητα το θρησκευτικό κέντρο της πόλης, το Σεραπείον (μεταξύ των οδών Καραολή και Δημητρίου, Σβορώνου και Πτολεμαίων), ενώ εκτός των τειχών αρχίζει το δυτικό νεκροταφείο, το οποίο οριοθετείται μεταξύ του παλαιού Σιδηροδρομικού Σταθμού και του συνοικισμού της Παναγίας Φανερωμένης. Και εντός των τειχών έχουν αποκαλυφθεί τάφοι κυρίως της Βυζαντινής Εποχής (Δωδεκανήσου, Μοσκώφ και Μαβίλη). Στην περιοχή έχουν γίνει 39 αρχαιολογικές ανασκαφές και έχουν αποκαλυφθεί κτίρια με ψηφιδωτά δάπεδα που χρονολογούνται από τη Ρωμαϊκή ως την πρώιμη Βυζαντινή Εποχή, τάφοι από την Ελληνιστική ως τη Βυζαντινή Εποχή, ναΐσκοι-ιερά του Σεραπείου, οδοί, ένας οκταγωνικός παλαιοχριστιανικός ναός, λουτρά, εργαστηριακοί κλίβανοι, αποθήκες, αγωγοί, δεξαμενές, πηγάδια, κινστέρνες και τμήματα του δυτικού τείχους, όπως κατάλοιπα τριγωνικών προβόλων, πύργων και του προτειχίσματος. Νοτίως της περιοχής αυτής βρίσκεται το Τοπ Χανέ ή Πύργος του Βαρδαρίου.
Ελευθέριος Βενιζέλος.
Τα βάθη έδρασης των αρχαιοτήτων αναμένεται να είναι τα 7 ως 9 μέτρα, ενώ ο υδροφόρος ορίζοντας εντοπίστηκε στα 5,20 μέτρα. Είναι ο δεύτερος σταθμός που αποφασίστηκε αμέσως να μετακινηθεί ανατολικά από την αρχική θέση προς την αρχαία αγορά λόγω των αρχαιοτήτων. Και αυτό γιατί στον περίγυρό του (μεταξύ των οδών Φιλίππου, Αριστοτέλους, Σολωμού, Βαλαωρίτου, Αντιγονιδών και Κρυστάλλη) έχουν αποκαλυφθεί ύστερα από 21 ανασκαφές: ρωμαϊκά και υστερορωμαϊκά κτίρια, ψηφιδωτά δάπεδα και μαρμαροθετήματα, ένα λουτρό, αγωγοί, πηγάδια και δύο κινστέρνες, αρχαίοι δρόμοι, τάφοι και ένας ναός της Υστεροβυζαντινής Εποχής. Αρχικώς ο σταθμός θα κατασκευαζόταν ακριβώς μπροστά στο Χαμτζά Μπέι Τζαμί, γνωστό και ως Αλκαζάρ (προσφάτως μόλις αποφασίστηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο η αποκατάσταση μόνο των όψεών του), ενώ στον ευρύτερο περίγυρο βρίσκεται η Παναγία των Χαλκέων. Γύρω της και στο ύψος της οδού Αριστοτέλους βρίσκεται η Κάτω Πλατεία, η οποία αποτελεί προέκταση της αρχαίας αγοράς και δεν έχει ακόμη ερευνηθεί αρχαιολογικά. Σημειώνεται επίσης η πιθανότητα αποκάλυψης της αρχαίας Βία Ρέτζια.
Αγία Σοφία
Προβλέπεται να κατασκευαστεί επί της Εγνατίας μπροστά στην πλατεία Μακεδονομάχων. H πυκνότητα των αρχαιοτήτων στο σημείο αυτό είναι μεγάλη, ενώ τα βάθη αναμένονται από 7 ως 9 μέτρα. Ο υδροφόρος ορίζοντας είναι στα 6,50 μέτρα.
Στην περιοχή του σταθμού βρίσκονται η αρχαία αγορά, το Μπέι Χαμάμ (λουτρά Παράδεισος), το κρηναίο οικοδόμημα της «Εξέδρας», η Παναγία Αχειροποίητος και ο Αγιος Αθανάσιος. Από τις 49 ανασκαφές έχουν εντοπισθεί οικίες και άλλα κτίρια από την Ελληνιστική Εποχή ως τη Βυζαντινή με ψηφιδωτά δάπεδα, τοιχογραφίες, μαρμαροθετήματα, δεξαμενές και κινστέρνες, επίσης φρέατα, αγωγοί, λουτρά και θέρμες, δύο νυμφαία, τάφοι, εργαστήρια και αποθήκες, οδοί πλακοστρωμένες, κατάλοιπα βυζαντινών και μεταβυζαντινών ναών και το Επισκοπικό Μέγαρο της πόλης.
Σημειώνεται ότι η αρχαία αγορά επεκτεινόταν πιθανότατα ως την Εγνατία, το νότιο τμήμα της, όμως, η Κάτω Πλατεία, η Μεγαλοφόρος των Βυζαντινών με την Παναγία των Χαλκέων και το Μπέι Χαμάμ δεν έχει ακόμη ερευνηθεί. Στη διασταύρωση της οδού Μενελάου με την Εγνατία η Βία Ρέτζια υπολογίζεται να βρεθεί σε βάθος 4,5 μέτρων. Στην οδό Χριστοπούλου εξάλλου όπισθεν της Αχειροποιήτου έχουν αποκαλυφθεί οικία των ρωμαϊκών χρόνων και μεγάλο δημόσιο συγκρότημα λουτρών. «Βίλα Ουρμπάνα» με λουτρό, οικοδομήματα των παλαιοχριστιανικών χρόνων με ψηφιδωτά, το Επισκοπικό Μέγαρο Θεσσαλονίκης, φρέατα, δεξαμενές κτλ. έχουν αποκαλυφθεί μεταξύ των οδών Παρασκάκη και Κουκουφλή.
Σιντριβάνι
Ο σταθμός οριοθετείται έξω από τα ανατολικά τείχη της αρχαίας πόλης, λίγο βορειότερα από το οδόστρωμα της Εγνατίας μέσα στο Ασυλο του Παιδιού, για να μη συμπέσει με τον κεντρικό αποχετευτικό αγωγό της Θεσσαλονίκης, εκεί όπου βρίσκονται τα σημαντικότερα επιφανειακά και μη μνημεία της. Κατά τις εργασίες αναμένεται να βρεθούν τάφοι σε μεγάλη πυκνότητα ενώ το βάθος έδρασης των αρχαίων υπολογίζεται στα 7 μέτρα. Ο υδροφόρος ορίζοντας είναι από 4,5 ως 6,5 μέτρα.
Στην περιοχή αυτή όπου έχουν γίνει ως τώρα 57 ανασκαφές υπάρχουν: το θριαμβικό τόξο του Γαλέριου, το ανάκτορο (300-311 μ.X.) που περιλαμβάνει το περιστύλιο αίθριο και τα βασιλικά δωμάτια, λουτρό, νυμφαίο, τον ιππόδρομο, μαυσωλείο, θέατρο-στάδιο. Βορειότερα βρίσκεται η Ροτόντα, η οποία συνδεόταν με το τετράπυλο του Γαλέριου μέσω πομπικής οδού με στοές. Σημειώνεται ότι οι σήραγγες θα διέλθουν πλησίον των θεμελίων του τόξου του Γαλέριου (14 μέτρα κάτω από αυτά και τέσσερα μέτρα σε οριζόντια γραμμή), γεγονός που επιβάλλει εκ προοιμίου την προστασία του μνημείου.
Επίσης οικοδομικά κατάλοιπα από τη Ρωμαϊκή ως τη Μεταβυζαντινή Εποχή έχουν εντοπισθεί στην περιοχή με τοιχογραφίες, ψηφιδωτά και ορθομαρμαρώσεις, αρχαίες οδοί, λουτρά, κινστέρνες και εργαστήρια αγγειοπλαστικής. Στο εκτός της πόλης τμήμα, εξάλλου, το οποίο αποτελεί μέρος του ανατολικού νεκροταφείου της αρχαίας πόλης, έχουν εντοπισθεί ήδη πολλοί τάφοι της ίδιας περιόδου όλων των ειδών.
Πανεπιστήμιο
Ο σταθμός έχει οριοθετηθεί μπροστά στο Μακεδονικό Πανεπιστήμιο επί της Εγνατίας οδού σε περιοχή που αποτελεί και αυτή μέρος του ανατολικού αρχαίου νεκροταφείου. Τα ευρήματα από τις 20 μεγάλες ανασκαφές είναι κυρίως τάφοι (από την Ελληνιστική ως τη Βυζαντινή Εποχή) αλλά και μια τρίκλιτη κοιμητηριακή βασιλική, μια ρωμαϊκή έπαυλη με λουτρό, ένα ψηφιδωτό δάπεδο, μια δεξαμενή αλλά ακόμη και μια εγκατάσταση της Νεολιθικής Εποχής. Είναι μια περιοχή όπου τα αρχαία βρίσκονται σε μικρό σχετικά βάθος, έτσι κατά τις εργασίες που θα γίνουν αναμένεται να εντοπισθούν (κυρίως τάφοι ή και άλλα ευρήματα) στα 2-3,50 μέτρα.
Παπάφη, Ευκλείδη, Φλέμινγκ
H διαδρομή της γραμμής διέρχεται από τις οδούς Κων. Καραμανλή, Κατσιμήδη και Δελφών. Στο ύψος των δύο πρώτων σταθμών και από τις δύο πλευρές της γραμμής έχουν αποκαλυφθεί ο σημαντικός προϊστορικός οικισμός της Τούμπας και το παλαιοχριστιανικό κυρίως νεκροταφείο της Αγίας Τριάδας, πολλοί τάφοι του οποίου φέρουν τοιχογραφίες, ενώ νοτίως του ναού έχει αποκαλυφθεί λατρευτικό κτίριο, πιθανώς μαρτύριο.
Εξάλλου πολύ κοντά στον σταθμό Ευκλείδη υπάρχει σημαντικός μακεδονικός τάφος (τέλος 3ου π.X. αι.), ο οποίος βρισκόταν πάνω σε αρχαία αρτηρία. Τα βάθη των φερτών επιχώσεων είναι για τους τρεις σταθμούς αντίστοιχα 3,4 και 2 μέτρα ενώ ο υδροφόρος ορίζοντας βρίσκεται στα 1, 1,95 και 5,87 μέτρα. Και στους τρεις σταθμούς ως εκ τούτου υπάρχει η πιθανότητα να αποκαλυφθούν σποραδικές ταφές σε σχετικά μικρά βάθη.
Αναλήψεως, Πατρικίου
Στην ευρύτερη περιοχή των δύο σταθμών δεν έχουν εντοπισθεί αρχαία, αν και στην πράξη μπορεί να αποδειχθεί το αντίθετο.
Βούλγαρη, Νέα Ελβετία, Αμαξοστάσιο
Σε περιοχές με λίγες αρχαιότητες βρίσκονται αυτοί οι σταθμοί. Συγκεκριμένα πρόκειται για μακεδονικούς τάφους και σποραδικές ταφές αρχαϊκών και κλασικών χρόνων στην περιοχή Αλατίνη οι οποίες πιθανόν να ανήκουν σε νεκροταφείο των αρχαϊκών χρόνων που έχει εντοπισθεί στην περιοχή. Να σημειωθεί ότι το βάθος των φερτών επιχώσεων είναι αντίστοιχα 5,80, 1 και 0 μέτρα ενώ το βάθος του υδροφόρου ορίζοντα στα 6,78 και 8,90 μέτρα.
H γραμμή περνάει από το παρελθόν
Μήκος 9,5 χιλιομέτρων θα έχει η γραμμή του μετρό με αφετηρία τον Νέο Σιδηροδρομικό Σταθμό και κατάληξη το Αμαξοστάσιο (περιοχή Νέας Ελβετίας). Διέρχεται έτσι κάτω από τις οδούς Μοναστηρίου, Εγνατίας, Κων. Καραμανλή, Κατσιμήδη, Δελφών, Σόλωνος, Παπαδάκη, Ψελλού και Παπαναστασίου (Αλλατίνη) ενώ οι σταθμοί είναι οι: Σιδηροδρομικός Σταθμός, πλατεία Δημοκρατίας, Βενιζέλου, Αγίας Σοφίας, Σιντριβάνι, Πανεπιστήμιο, Παπάφη, Ευκλείδη, Φλέμινγκ, Αναλήψεως, Πατρικίου, Βούλγαρη και Νέα Ελβετία. Τρεις από τους σταθμούς αυτούς χαρακτηρίζονται υψηλού αρχαιολογικού κινδύνου και συγκεκριμένα οι σταθμοί πλατεία Δημοκρατίας, Βενιζέλου και Αγίας Σοφίας, ενώ μέσου κινδύνου είναι ο Σιδηροδρομικός Σταθμός, το Σιντριβάνι και το Πανεπιστήμιο και χαμηλού οι υπόλοιποι· αν και εδώ ισχύει η αρχή του αστάθμητου παράγοντα με παράδειγμα την Αθήνα, όπου ο αρχικός αριθμός των 12 αρχαιολογικών ανασκαφών αυξήθηκε τελικώς σε 20. H μελέτη πάντως έχει λάβει υπόψη της τα στοιχεία 278 ανασκαφών που έχουν διενεργηθεί κατά καιρούς από την ΙΣτ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, από την 9η Εφορεία Βυζαντινών, από το Πανεπιστήμιο και παλαιότερα από μεμονωμένους επιστήμονες. Ειδικότερα εντός των αρχαίων τειχών της πόλης ελήφθησαν υπόψη οι ανασκαφές οι οποίες έγιναν σε πλάτος 340 μέτρων. Τα βάθη στα οποία βρίσκονται οι αρχαιότητες θα αποτελέσουν πρόβλημα κατά την κατασκευή του μετρό, επισημαίνει η μελέτη. Εν αντιθέσει προς την Αθήνα, όπου μπορεί να βρεθούν ακόμη και σε βάθος εκατοστών, στη Θεσσαλονίκη εντοπίζονται αρκετά μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους. Αντίθετα, ο υδροφόρος ορίζοντας βρίσκεται ψηλά, γεγονός που θα δημιουργήσει προβλήματα στις ανασκαφές, οι οποίες θα γίνονται αναγκαστικά με ταυτόχρονη άντληση υδάτων και σε μεγάλη έκταση. Οι σταθμοί άλλωστε έχουν διαστάσεις 90X20 μέτρα, χωρίς τις εισόδους, τους ανελκυστήρες και τους εξαερισμούς, ενώ στην περίπτωση σηράγγων μονής τροχιάς θα υπάρχει κεντρική αποβάθρα μήκους 60 μέτρων.
Επικίνδυνες συναντήσεις
Πού μπορεί να βρεθούν αρχαία; Οι περιοχές όπου αναμένονται σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα είναι κατ' αρχάς τα τείχη της αρχαίας πόλης στις δύο πύλες της, τη Χρυσή Πύλη και την Κασσανδρεωτική Πύλη. Ακόμη η περιοχή της Καμάρας με το ανάκτορο του Γαλέριου, το θριαμβικό τόξο του Γαλέριου και τη ρωμαϊκή οδό Βία Ρέτζια. H Κάτω Πλατεία, μεταξύ Παναγίας Χαλκέων και Μπέι Χαμάμ, όπου ήταν η προέκταση της αρχαίας αγοράς. Οι περιοχές μεταξύ του Σιδηροδρομικού Σταθμού και του Πανεπιστημίου, όπου τοποθετούνται τα δύο μεγάλα αρχαία νεκροταφεία, το δυτικό και το ανατολικό, και όπου τα ευρήματα αναμένεται να είναι συνεχή. H μεγαλύτερη πυκνότητα εξάλλου αναμένεται να είναι στο τμήμα εντός των τειχών της πόλης μεταξύ πλατείας Δημοκρατίας και Σιντριβανίου, ενώ μετά το Πανεπιστήμιο και ως το τέλος της γραμμής τα αναμενόμενα ευρήματα είναι λιγοστά, αν και οι εκπλήξεις ουδέποτε πρέπει να αποκλείονται.
Γενικά οι τρεις σταθμοί που κατασκευάζονται μέσα στην αρχαία πόλη ή πλησίον των τειχών της έχουν μεγάλη πιθανότητα να συναντηθούν με αρχαιότητες, μεταξύ των οποίων και η ρωμαϊκή οδός Βία Ρέτζια. Και αυτό γιατί τα βάθη της κυμαίνονται από 4,50 μέτρα ως 6,90 μέτρα, το πλάτος του οδοστρώματός της δεν είναι γνωστό με ακρίβεια (έχει εντοπισθεί από 6,90 ως 10 μέτρα), ενώ υπάρχουν και πεζοδρόμια πλάτους 2,10 μέτρων.
Οικοδομικά κατάλοιπα κάθε είδους, δηλαδή δημόσια κτίρια, οικίες, λουτρά, θέρμες, λατρευτικοί χώροι, δεξαμενές, εργαστήρια, αποθήκες και δρόμοι από την Ελληνιστική Εποχή κυρίως και εντεύθεν, χωρίς να αποκλείονται ωστόσο και τα προγενέστερα, αφού στην περιοχή της Θεσσαλονίκης υπάρχουν ακόμη και νεολιθικές εγκαταστάσεις, αποτελούν πιθανά ευρήματα των ανασκαφών. Και βεβαίως τα κτίρια συνοδεύονται συχνά από τοιχογραφίες, ψηφιδωτά και άλλα ευρήματα. Τα δύο νεκροταφεία της αρχαίας πόλης επίσης προειδοποιούν για τον εντοπισμό ταφικών συνόλων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.