Γενέθλια πόλης: Θεσσαλονίκη 2012 μ.Χ.

ΤΟ ΒΗΜΑ, 23/08/2009

ΑΠΟΨΗ

Σπύρος Βούγιας

Εχουν οι πόλεις γενέθλια; Και ποια ακριβώς επέτειο πρέπει να γιορτάζουν; Η Θεσσαλονίκη, για παράδειγμα, που το 2012 κλείνει 100 έτη από την απελευθέρωσή της, γιόρτασε το 1986 τα 2.300 χρόνια από τότε που ο Κάσσανδρος την ίδρυσε, το 314 π.Χ. Είναι περίεργο, αλλά για όσους τις θυμούνται, οι γιορτές εκείνες είχαν τη χαρά και τη φρεσκάδα εφηβικών πάρτι, με την πόλη να γλεντάει αυθόρμητα, σχεδόν αθώα στα διασωθέντα από την αντιπαροχή μνημεία της: το Βασιλικό Θέατρο (που έμοιαζε ακόμη με τεράστιο γκαράζ), τις παλιές αποθήκες του λιμανιού, τη Ροτόντα (προτού γίνει ξανά ενοριακός ναός) και γενικά σε κάθε δρόμο, πλατεία και μπαρ υπό τη χαλαρή εποπτεία και το άψογο στυλ της Μελίνας Μερκούρη και με τη συμμετοχή όλων των ζωντανών και δημιουργικών δυνάμεων της πόλης.

Αντίθετα, δέκα χρόνια αργότερα, η Πολιτιστική πρωτεύουσα του 1997, έφερε τον στόμφο, τη σοβαροφάνεια και τη χλιδάτη επισημότητα ενός κρατικού εγχειρήματος που αποκάλυπτε- για πρώτη φορά τόσο ανάγλυφα- την υπεροπτική έπαρση της κεντρικής αλλά και την πλεγματική αντίδραση της τοπικής εξουσίας. Παρ΄ ότι άφησε πίσω ένα μεγάλο φάσμα υποδομών αλλά και μελετών που συνεχίστηκαν (και κάποιες υλοποιήθηκαν) αργότερα, άφησε επίσης στη συνείδηση και τη μνήμη των Θεσσαλονικέων τη στυφή επίγευση της καχυποψίας και της εργολαβικής αισθητικής. Ηταν, πάντως, το τελευταίο λίφτινγκ που έγινε στην πόλη και τη βοήθησε να μπει στη νέα χιλιετία με κάπως μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση.

Η συνέχεια υπήρξε απογοητευτική και συχνά τραυματική. Χωρίς στόχους, όραμα και σχέδιο η πόλη συνεχίζει σήμερα να πορεύεται στο σκοτάδι με πολύ χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, χωρίς ταυτότητα και αισιοδοξία. Το μετρό της προχωράει με ρυθμούς χελώνας, με τριτοκοσμικά εργοτάξια και καθυστερημένους μετροπόντικες («Κωστίκας» και «Γιωρίκας» τα χαρακτηριστικά τους ονόματα). Το νέο της δημαρχείο, απαραίτητο βέβαια, ολοκληρώνεται σε λάθος μέρος, εκεί όπου θα έπρεπε να ενοποιηθούν οι χώροι των μουσείων με το πάρκο της Εκθεσης και το Πανεπιστήμιο. Είναι φανερό πως η ΔΕΘ πρέπει να φύγει αμέσως από τη σημερινή της θέση και να μετακινηθεί δυτικά για το καλό της ίδιας αλλά και του κέντρου της πόλης. Η υποθαλάσσια αρτηρία ματαιώθηκε αφού η αρχικά σωστή ιδέα μιας μεγάλου μήκους παρακαμπτήριας σήραγγας μετατράπηκε αδικαιολόγητα σε ένα ασύμφορο, αντιλειτουργικό έργο με συμβατικά διόδια στη είσοδο της πόλης και περιβαλλοντική υποβάθμιση της παραλιακής ζώνης κατοικίας. Η θαλάσσια συγκοινωνία ξεχάστηκε στα συρτάρια των γραφειοκρατών της Περιφέρειας και στην κοντόφθαλμη πολιτική της αποκλειστικής αυτοκίνησης. Η πόλη είναι παραδομένη σήμερα στην άναρχη κίνηση των Ι.Χ., όχι τόσο για χρήσιμες μετακινήσεις όσο για αναζήτηση θέσης και ανεξέλεγκτη υπαίθρια στάθμευση, έχοντας μεταβληθεί σε ένα τεράστιο πάρκινγκ, μια απέραντη μάντρα αυτοκινήτων.

Τι θα μπορούσε να αλλάξει την πορεία της πόλης προς την εσωστρέφεια και την απαξίωση; Απαιτείται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο με φαντασία και ρεαλισμό, που να συγκροτεί ξανά την κατακερματισμένη εικόνα και την ταυτότητα της πόλης. Ενα σχέδιο που περιλαμβάνει το μετρό από τις δυτικές συνοικίες ως την Καλαμαριά, το σύγχρονο τραμ στην Ολγας και την Τσιμισκή από το αεροδρόμιο ως τα ΚΤΕΛ, τη θαλάσσια συγκοινωνία, τις εκτεταμένες πεζοδρομήσεις, τον περιορισμό της κυκλοφορίας των Ι.Χ. στο κέντρο, τα χιλιάδες δωρεάν ποδήλατα, τα καθαρά λεωφορεία σε αποκλειστικές λωρίδες, τα αναβαθμισμένα ταξί, τα οικολογικά Ι.Χ. με κυκλοφοριακά κίνητρα για τη χρήση τους, τα φαρδιά ελεύθερα από εμπόδια πεζοδρόμια για τους πεζούς και τα ΑΜΕΑ. Ακόμη, την ανάδειξη των μνημείων, τη σύνδεση των πάρκων με το Πανεπιστήμιο, την απομάκρυνση της ΔΕΘ, τους αρχαιολογικούς περιπάτους, τον πολιτισμό της καθημερινής ζωής. Αλλά και το διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου, τα ευρωπαϊκά βραβεία θεάτρου, το φεστιβάλ τζαζ, τα αναστημένα Δημήτρια και τα εικαστικά γεγονότα διάσπαρτα παντού, όλο το χρόνο, σε όλο το μήκος και το πλάτος της πόλης.

Κι αν όλα αυτά φαίνονται πολλά, μπορούν να γίνουν παράλληλα αλλά και σταδιακά, χωρίς άγχος και πίεση, σε μια διαδικασία μετάβασης από μια αραχνιασμένη και χαμηλοτάβανη σε μια ανοιχτή, λαμπερή, ολόφωτη πόλη. Και μια αναγκαία συνθήκη: η αλλαγή στη διοίκηση του Δήμου που κρατάει την πόλη αιχμάλωτη από το 1986. Οι δημοτικές εκλογές του 2010 θα είναι καθοριστικές για την υλοποίηση του σχεδίου που περιγράφηκε και για τη μελλοντική πορεία της πόλης. Μόνο αν γίνει αυτή η αλλαγή θα μπορέσει η Θεσσαλονίκη να χαρεί και να γιορτάσει πανηγυρικά το 2012 τα γενέθλια των 100 ελεύθερων χρόνων, τη νέα της απελευθέρωση.

Ο κ. Σπύρος Βούγιας είναι αναπληρωτής καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.