Ανησυχία για τις ρωμαϊκές και βυζαντινές αρχαιότητες στον σταθμό «Αγία Σοφία» του μετρό Θεσσαλονίκης

liberal.gr, 14/03/2017

Αυτοψία της ολομέλειας του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου στα έργα του μετρό στην Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης, αποφασίστηκε κατά τη σημερινή του συνεδρίαση. Έτσι διατηρείται η αγωνία για την τύχη του σημαντικότατου ρωμαϊκού και βυζαντινού ευρήματος, της μαρμαρόστρωτης ωοειδούς πλατείας σε μια περιοχή που αποτελούσε το κέντρο της Ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης. Η πλατεία και οι στοές της εντοπίζονται κατά τις ανασκαφές για τις δύο εισόδους, βόρεια και νότια, του σταθμού μετρό Αγίας Σοφίας...

Ενώ όλο το ΚΑΣ αναγνώρισε τη σπουδαιότητα όσο και τη μοναδικότητα του ευρήματος, η κατατακτήρια τοποθέτηση της γενικής γραμματέας Μαρίας Ανδρεαδάκη - Βλαζάκη άφησε τεράστια ερωτηματικά. Διότι, ξαφνικά, η κα Βλαζάκη, αρχαιολόγος και η ίδια, θυμήθηκε ότι υπάρχει και η πόλη της Θεσσαλονίκης, και το επιβατικό κοινό του μετρό. «Πρέπει να βρεθεί μια λύση, ώστε και να διατηρηθούν αρχαιότητες, αλλά και η ζωή τω κατοίκων να μη διαταραχθεί» είπε κατά τη συνεδρίαση. Κάτι που σαφώς οδηγεί σε δεύτερες σκέψεις, για το πώς μπορεί να επιτευχθεί η συνύπαρξη μετρό και αρχαιοτήτων. Όπως όλα δείχνουν μόνο με τη διάλυση μεγάλου μέρους των δεύτερων.

Παράδοξα ξεκίνησε η συζήτηση του ζητήματος, το οποίο, χωρίς κανένα προφανή λόγο, ει μη μόνον προς χάρη της «αποσπασματικής» αντιμετώπισής του, είχε εισαχθεί ως δύο θέματα: άλλο για τη νότια και άλλο για τη βόρεια είσοδο. Η παραδοξότητα συνεχίστηκε όταν ανακοινώθηκε από την εισηγήτρια πως δεν υπήρχε ούτε πρόταση της τοπικής εφορείας, αλλά ούτε και η μελέτη της Αττικό Μετρό για την διαμόρφωση των δύο εισόδων. Μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες μας, ενώ επρόκειτο να υπάρχουν «παραστάσεις» από τη Θεσσαλονίκη (συμμετοχή τοπικών παραγόντων ή/ και εκπροσώπων από την εφορεία αρχαιοτήτων στη συζήτηση) αυτές ακυρώθηκαν.

Γιατί λοιπόν έγινε η συζήτηση; Ακατανόητο. Κατανοητό, ίσως, όταν από την εισηγήτρια προτάθηκε η αυτοψία. Βεβαίως και πρέπει να γίνει. Αποτελεί, όμως, και έναν τρόπο να σημειωθούν καθυστερήσεις στη λήψη γνωμοδότησης, ώστε να υπάρχει χρόνος για σχετικές «ζυμώσεις».

Πάντως, το ίδιο το εύρημα είναι απίστευτα σημαντικό. Πρόκειται για ημικυκλική πλατεία, η οποία κατασκευάστηκε περί τον 4ο αιώνα μ.Χ. ίσως δηλαδή κατά την εποχή της Τετραρχίας, τότε που ο Γαλέριος στόλισε τη Θεσσαλονίκη με σπουδαία οικοδομήματα. Στα στρώματα του 4ου και του 5ου αιώνα βγαίνουν μοναδικά ψηφιδωτά, η ανασκαφή των οποίων δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί, και οι κίονες από θεσσαλικό πράσινο μάρμαρο, οι διαμορφώσεις, τα υλικά, οι μαρμάρινες πλάκες δαπέδου, υποδεικνύουν πολυτέλεια.

Κατά τα μεσοβυζαντινά χρόνια, από τον 6ο αιώνα και μετά, τμήμα της πλατείας αλλάζει χρήση. Δημιουργούνται ημικυκλικές στοές και μικρά καταστήματα, κυρίως κοσμηματοπωλεία. Η ανασκαφή έχει αποκαλύψει ένα οικοδόμημα που ίσως ήταν κρηναίο και διάφορα τοξωτά και άλλα ανοίγματα.

Προφανώς, όπως αναφέρθηκε, ο χώρος συνδεόταν αρχικά με ένα βαλανείο των υστερορωμαϊκών χρόνων, που έχει εντοπισθεί κοντά στην Αχειροποίητο και αργότερα με τη βασιλική της Αχειροποιήτου και μια βασιλική που προϋπήρχε της Αγίας Σοφίας. Η πλατεία και οι στοές, φαίνεται να είναι σε χρήση μέχρι και τον 9ο, ίσως ακόμα και τον 10 αιώνα. Υπάρχουν υστεροβυζαντινά ευρήματα, ανάμεσα στα οποία και ένα ναΐδριο. Σε μερικά σημεία η διατήρηση είναι εξαιρετική και σε άλλα όχι. Σε κάποια σημεία μάλιστα, έργα του μετρό (αντιστήριξη πρανών και τοποθέτηση πασσάλων) έχουν προξενήσει καταστροφές.

Η γενική διευθύντρια αρχαιοτήτων Ελενα Κόρκα, η οποία είδε χθες τα ευρήματα, μίλησε για κάτι το «καταπληκτικό» για ευρήματα «που κανείς δεν έχει δει ή φανταστεί καν μέχρι τώρα, από τη βυζαντινή Θεσσαλονίκη».

Η ανησυχία πάντως είναι αυξημένη, καθώς ο ΣΥΡΙΖΑ, που πρωτοστάτησε στην υπόθεση του παρακείμενου βυζαντινού σταυροδρομιού στον σταθμό Βενιζέλου, δεν εμφανίζει τώρα καμία διάθεση ως προς τη σωτηρία του νέου, εξίσου σημαντικού αν όχι και σημαντικότερου ευρήματος. Σε κάθε περίπτωση, μπορεί η αρχαιολογική υπηρεσία να είχε ειδοποιήσει εγκαίρως ότι η χάραξη της γραμμής δεν ήταν σωστή, διότι ο μετροπόντικας θα έπεφτε στην καρδιά της βυζαντινής Θεσσαλονίκης, αλλά αυτό δεν την απαλλάσσει από τις τωρινές της ευθύνες για διάσωση και προστασία των αρχαιοτήτων.

Αντιγόνη Καρατάσου